UPI ટ્રાન્ઝેક્શન ફ્રી જ રહેશે: આરબીઆઈ ગવર્નરની સ્પષ્ટતા
ભારતમાં ડિજિટલ પેમેન્ટની દુનિયામાં યુનિફાઈડ પેમેન્ટ ઈન્ટરફેસ (UPI) એક મહત્વપૂર્ણ સ્થાન ધરાવે છે. છેલ્લા કેટલાક સમયથી યુપીઆઈ ટ્રાન્ઝેક્શન પર ચાર્જ લાગુ થશે તેવી અફવાઓ ફેલાઈ રહી હતી, જેના કારણે કરોડો યુઝર્સમાં ચિંતા વ્યાપી હતી. પરંતુ હવે રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI)ના ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે યુપીઆઈ ટ્રાન્ઝેક્શન હાલ મફત જ રહેશે અને નજીકના ભવિષ્યમાં તેના પર કોઈ ચાર્જ લાગુ કરવાની યોજના નથી.
યુપીઆઈની લોકપ્રિયતા અને મહત્વ
યુપીઆઈએ ભારતના ડિજિટલ પેમેન્ટ સેક્ટરમાં ક્રાંતિ લાવી છે. 2016માં શરૂ થયેલી આ સિસ્ટમ આજે દર મહિને 13 અબજથી વધુ ટ્રાન્ઝેક્શન હેન્ડલ કરે છે. Google Pay, PhonePe, Paytm જેવી એપ્સ દ્વારા લોકો રોજિંદા ખર્ચથી લઈને મોટા ટ્રાન્ઝેક્શન સુધી યુપીઆઈનો ઉપયોગ કરે છે. આ સફળતાનું મુખ્ય કારણ એ છે કે યુપીઆઈ યુઝર્સ માટે સંપૂર્ણ મફત છે, જેના કારણે નાના વેપારીઓથી લઈને સામાન્ય નાગરિકો સુધી તેનો ઉપયોગ વધ્યો છે.
આરબીઆઈ અને સરકારનો અભિગમ
આરબીઆઈ ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે તાજેતરની નાણાકીય નીતિની સમીક્ષા દરમિયાન જણાવ્યું હતું કે યુપીઆઈ ટ્રાન્ઝેક્શનને મફત રાખવાનો નિર્ણય ડિજિટલ ઈન્ડિયા મિશનનો એક ભાગ છે. નાણા મંત્રાલયે પણ લોકસભામાં આ અંગે સ્પષ્ટતા કરી હતી કે વ્યક્તિગત (P2P – Person to Person) ટ્રાન્ઝેક્શન પર કોઈ ચાર્જ લાગુ નહીં થાય. જોકે, વેપારીઓ (P2M – Person to Merchant) માટે નાના પ્રમાણમાં મર્ચન્ટ ડિસ્કાઉન્ટ રેટ (MDR) લાગુ થઈ શકે છે, પરંતુ આ ચાર્જ વેપારીઓ દ્વારા ચૂકવવામાં આવે છે, ગ્રાહકો દ્વારા નહીં. સરકારે નાના ટ્રાન્ઝેક્શન માટે MDRને સબસિડી આપવાનું અથવા માફ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું છે.
યુઝર્સ માટે રાહતના સમાચાર
આ જાહેરાતથી ભારતના કરોડો યુપીઆઈ યુઝર્સને મોટી રાહત મળી છે. ખાસ કરીને નાના શહેરો અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં, જ્યાં યુપીઆઈએ રોકડની જગ્યાએ મહત્વનું સ્થાન લીધું છે, આ નિર્ણયથી ડિજિટલ પેમેન્ટને વધુ પ્રોત્સાહન મળશે. યુપીઆઈની ઝીરો-કૉસ્ટ મોડલે નાના વેપારીઓ, રોજિંદા મજૂરો અને સામાન્ય નાગરિકોને ડિજિટલ અર્થતંત્રનો ભાગ બનાવ્યો છે.
બેંકો અને પેમેન્ટ પ્રોવાઈડર્સ માટે શું?
યુપીઆઈ ટ્રાન્ઝેક્શન પર કોઈ ચાર્જ ન લેવાથી બેંકો અને પેમેન્ટ પ્રોવાઈડર્સને ઓપરેશનલ ખર્ચનો બોજ સહન કરવો પડે છે. આરબીઆઈ ગવર્નરે અગાઉ જણાવ્યું હતું કે યુપીઆઈની સેવા માટે ખર્ચ થાય છે, અને ભવિષ્યમાં આ ખર્ચ કોઈક રીતે વસૂલવો પડી શકે છે. જોકે, હાલમાં આ ખર્ચ સરકાર અને બેંકો દ્વારા ઉપાડવામાં આવે છે. Paytm જેવી પેમેન્ટ કંપનીઓએ આ જાહેરાત બાદ શેરબજારમાં 2%નો ઉછાળો નોંધાવ્યો, જે દર્શાવે છે કે બજારે આ નિર્ણયને સકારાત્મક રીતે સ્વીકાર્યો છે.
ડિજિટલ ઈન્ડિયા મિશનને બળ
યુપીઆઈને મફત રાખવાનો મુખ્ય હેતુ ડિજિટલ ઈન્ડિયા મિશનને વધુ મજબૂત કરવાનો છે. સરકાર અને આરબીઆઈ ઈચ્છે છે કે વધુ ને વધુ લોકો ડિજિટલ પેમેન્ટનો ઉપયોગ કરે, જેનાથી રોકડ પરની નિર્ભરતા ઘટે અને અર્થતંત્ર વધુ પારદર્શક બને. હાલમાં પેમેન્ટ એન્ડ સેટલમેન્ટ સિસ્ટમ એક્ટ હેઠળ યુઝર્સ કે વેપારીઓ પાસેથી કોઈ ફી વસૂલવાની જોગવાઈ નથી, જે આ નીતિને વધુ મજબૂત બનાવે છે.
ભવિષ્યની શક્યતાઓ
જોકે યુપીઆઈ હાલ મફત છે, પરંતુ ભવિષ્યમાં ટ્રાન્ઝેક્શનની વધતી સંખ્યા અને તેની સાથે જોડાયેલા ખર્ચને ધ્યાનમાં રાખીને આરબીઆઈ અને સરકારે કેટલાક વૈકલ્પિક આવકના મોડલ્સ પર વિચાર કરવો પડી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, વેલ્યુ-એડેડ સેવાઓ (જેમ કે UPI-આધારિત લોન અથવા ઈન્શ્યોરન્સ) પર ચાર્જ લેવાનું વિચારી શકાય. જોકે, આ બધું હજુ ચર્ચાના તબક્કામાં છે, અને યુઝર્સ માટે હાલ કોઈ ચિંતાનું કારણ નથી.
નિષ્કર્ષ
આરબીઆઈ ગવર્નરની આ જાહેરાત ભારતના ડિજિટલ પેમેન્ટ ઈકોસિસ્ટમ માટે એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. યુપીઆઈની મફત સેવાઓએ ભારતને વૈશ્વિક સ્તરે રિયલ-ટાઈમ પેમેન્ટ સિસ્ટમમાં અગ્રણી બનાવ્યું છે. આ નિર્ણયથી ન માત્ર યુઝર્સનો વિશ્વાસ વધશે, પરંતુ ડિજિટલ અર્થતંત્રની વૃદ્ધિને પણ વેગ મળશે.
વધુ માહિતી માટે, મૂળ લેખ અહીં વાંચો.
Also Read:- ગુજરાતના ખેડૂતો માટે: 7/12 ઉતારો ઘરે બેઠા, મિનિટોમાં મેળવો